Það var Eiríkur, ekki Leifur sem fann Ameríku

Ég  var einu sinni sem oftar að gramsa á Tímarit.is og fann þá þessa grein, sem ég var næstum búin að gleyma. Hún var skrifuð þegar landafunda- hjalið og þjóðremban var í hámarki 1992 í tilefni af 500 ára afmæli ferðar Kólumbusar. Mér finnst full ástæða til að birta hana aftur hér, lítillega ednurskoðaða í tilfeni nýrrar umræðu. Mínar skoðanir um þetta hafi ekkert breyst síðan í Austurbæjaskólanum fyrir hálfri öld. Grænland var, er og hefur alltaf verið í Ameríku.

 

 

Mér er það ennþá minnisstætt hvað krakkarnir hlógu dátt einu sinni í sögutíma í Austurbæjarskólanum, þegar kennarinn spurði út í bekkinn hver hefði fundið Ameríku. Í landafræðitíma skömmu áður hafði mér verið kennt að Grænland væri í Ameríku, svo ég hrópaði hátt og snjallt: „Eiríkur rauði!" Þótt síðan sé nú liðinn rúmur aldarþriðjungur hef ég aldrei breytt þessari skoðun minni, né haft ástæðu til þess.

1992 var haldið beggja megin Atlantshafsins heljarmikið húllumhæ vegna ferðar Kólumbusar til nokkurra eyja í Karíbahafí árið 1492. Engin ástæða er til að gera lítið úr Kólumbusi né hinni sögufrægu og sögulegu ferð hans. Hún skipti sköpum og var vissulega meðal merkustu atburða í allri mannkynssögunni. Kólumbus á heiðurinn af því að gera Evrópumönnum almennt ljósa tilvist heimsálfunnar og ferð hans kom af stað hinum gífurlegu fólksflutningum vestur þangað síðasta hálfa árþúsundið.

Flestum — og þótt merkilegt megi virðast einnig Íslendingum — sést hins vegar yfír, að þegar þessir fólksflutningar hófust um 1500 hafði hluti hinnar miklu heimsálfu verið byggður Evrópumönnum — raunar rammkaþólskum — í önnur 500 ár. Mér hafa lengi fundist hlálegar deilurnar miklu um það, hvor þeirra Kólumbusar eða Leifs heppna hafi fundið heimsálfuna Ameriku. Það er skjalfest, að faðir hins síðarnefnda var búinn að þessu þegar um árið 982. 

Önnur deila sýnu hjákátlegri stendur um það, hvers konar passa Leifur hefði borið, íslenskan eða norskan. Eins og flestir vita var Eiríkur, faðir Leifs, fæddur á Jaðri í Noregi, en fólk Þjóðhildar, móður Leifs hafði komist hingað einhverjum árum eða áratugum á undan Eiríki, sömuleiðis frá Noregi. Hún hefði því trúlega haft þennan bláa íslenska. Það er raunar alls ekki víst, hvort sá rauðhærði ribbaldi, Eiríkur Þorvaldsson, hefði nokkurn passa getað fengið í Noregi eða aðra pappíra þegar hann hljópst þar úr landi.

Um Leif heppna Eiríksson er það að segja, að þótt hann kunni hafa verið fæddur hér, og annað foreldri hans að minnsta kosti teldist íslenskt hefði þjóðerni hans alls ekki verið ljóst. Leifur var barnungur þegar hann fluttist héðan alfarinn (þ.e ef hann fæddist hér, sem er ósannað) og minningar hans af Íslandi hljóta að hafa verið óljósar, ef nokkrar. Það er ekki líklegt að faðir hans, og jafnvel móðir, hafi talað vel um Ísland og Íslendinga, eftir að Eiríkur var hér hrakinn úr landi og ólíklegt að Leifur sonur hans hefði sóst eftir íslensku vegabréfi. Á því getur varla leikið vafi, að Leifur hefði viljað vera Grænlendingur og passi hans verið grænlenskur, hefðu slíkir pappírar verið gefnir út á þeim dögum. Hann var fyrstur norrænna manna sem ól nær allan aldur sinn í Vesturheimi og má því teljast fyrsti Ameríkumaðurinn af evrópskum ættum. 

 Það er skrýtið og skondið að tala um að hann hafí ekki fundið Ameríku fyrr en á fullorðinsárum.

Ég endurtek að Grænland er í heimsálfunni Ameríku. Það er ekki umdeilt og hefur mér vitanlega aldrei nokkru sinni verið. Jarðfræði, jurta- og dýralíf er hið sama og á nálægum eyjum Kanada og í Alaska og mannlíf og menning frumbyggja (Inuíta eða Eskimóa) er hin sama og þar. Eins og ég sagði: Málið er ekki umdeilt. Hin löngu völd Dana og sú staðreynd að frá upphafi hefur Grænland stjórnarfarslega aldrei tilheyrt sömu heild og aðrir hlutar Norður-Ameríku hlýtur að hafa ruglað fólk í ríminu. Engum dettur í hug að segja að t.d. Baffinsland eða Ellesmere-eyja séu ekki í Ameríku. Enginn náttúrufræðingur, mannfræðingur né landfræðingur lætur sér detta það í hug að Grænland sé síður í Ameríku en þær eyjar Karíbahafs sem Kólumbus heimsótti 1492. Ég bið lesandann að fletta þessu upp ef hann trúir mér ekki.

Eftir á að hyggja finnst mér að ég hefði átt að skrifa þetta 1982.