Misskilinn brandari

Þetta er nánast eina greinin, sem ég hef skrifað eftir pöntun, því Guðmundur Karl er kunningi minn síðan í æsku og bað mig að skrifa um sýninguna sína. Greinin snerist þó fljótt yfir í allt annað, því það er enn eitt einkenni þeirra hnignunar, upplausnar og afturfarar,sem nú hrjáir Vesturlönd og vestræna menningu, hvernig komið er fyrir listunum. Menn virðast í fullri alvöru trúa því að það geti verið "list" að kúka í krukku eða pissa hver á annan.
Um það leyti sem greinin var skrifuð var t.d. í "Nýlistarsafninu" sýning á gömlum ónýtum spýtum, 
sem sagðar voru úr  stúku, sem Hitler hefði einhvern tíman setið í.
Það er ekki og hefur aldrei verið list að ofbjóða fólki með skrípalátum, en upphafsmaðurinn að þessu öllu var Marcel Duchamp með "Uppsprettu" sína, þar sem hann var að gera bullandi grín að menningarvitunum, sem láta bjóða sér hvað sem vera skal, ef það er bara kallað "list". Þeir kokgleyptu agnið, og virðast alls ekki sjá, enn í dag að það er einfaldlega verið að gera grín að þeim sjálfum.

Þess má að lokum geta að tveir "nútímatónlistamenn", þeir Jón Ásgeirsson og Atli Heimir Sveinsson eru ágætir kunningjar mínir, og tóku greininni með mesta jafnaðargeði.
V.E.


Ég var fyrir nokkrum dögum við opnun sýningar Guðmundar Karls Ásbjörnssonar í Orkuveituhúsinu, en hann er nú nánast “síðasti Móhíkaninn“ í íslensku listalífi, einn þeirra sárafáu, sem ekki lítur á listina sem brandara, heldur málar af alvöru og einlægni. Þrátt fyrir allt eru fáeinir eftir enn, sem ekki ganga með gúmmí- reður festan á ennið, eða fylla sýningarsali með ónýtu spýtnabraki. Þetta vakti mig til umhugsunar um, hvernig komið er fyrir vestrænu menningar- og listalífi.
Það var fyrir nokkrum árum, að lista- og menningarelítuheimurinn hélt upp á það, að 75 ár voru liðin síðan Marcel Duchamp festi upp þvagskál á myndlistarsýningu í París á því merka byltingarári 1917.Hann virðist hafa verið forspár, því skálinni gaf hann nafnið “Uppsprettan”, en þessi þvagskál hefur æ síðan, og ekki að ástæðulausu, orðið tákn fyrir það sem gáfumanna- gengið á Vesturlöndum telur vera list. Um svipað leyti réðust James Joyce o.fl. til atlögu við ritlistina með takmörkuðum árangri þó, en samtímis voru svonefndir “nútímatónlistarmenn” að vinna svívirðileg skemmdarverk á klassískri tónlistarhefð Vesturlanda. Í tónlistarlífinu leika “nútímatónlistarmenn” hlutverk minksins í hænsnabúinu, því sjáist verk þeirra á tónleikaskrám tæmast salirnir. Allt sæmilega músíkalskt fólk forðar sér æpandi á harðahlaupum og heldur fyrir eyrun. Verk John Cage, “Fjórar mínútur og þrjátíu og þrjár sekúndur” er dæmigert, en þar sest píanóleikarinn við flygilinn í kjól og hvítt, ræskir sig og lyftir höndunum yfir nótnaborðið. Síðan gerist ekki neitt í fjórar mínútur og þrjátíu og þrjár sekúndur. Verkið er í þremur þáttum og er, þrátt fyrir allt, það lang áheyrilegasta sem “nútímatólistarmenn” hafa látið frá sér fara síðustu hundrað árin eða svo.
En mér hefur hugkvæmst snjallræði: Ef til vill má breyta “nútímatónlist” í “nytjalist”. Sem kunnugt er gengur Bandaríkjamönnum afar illa að fá Al Qaida- menn í Guantánamo til að tala, enda eru þessar fangabúðir þær einu á Kúbu, þar sem skipulegar pyntingar, t.d. með rafmagni, eru ekki stundaðar. Jafnframt eru þetta einu fangabúðirnar á Kúbu sem fangarnir í stóru fangabúðunum, Kúbu sjálfri, slást um að komast inn í og þær einu, sem Amnesty hefur hinn minnsta áhuga á. Ég legg til, að beitt verði nýjum aðferðum í Guantánamo. Leikin verði “nútímatónlist” án afláts og af algeru miskunnarleysi fyrir fangana. Ég tel fullvíst, að jafnvel hinn allra harðsvíraðasti Al-Qaida- liði og sjálfsmorðs- morðingi muni ærast og verða reiðubúinn til að játa á sig hvaða illvirki og ódæðisverk sem vera skal verði honum hlíft við að sitja undir “tólftónamúsík” Schönbergs eða óperu Hindemiths, “Mathis der Maler”. Það væri líka alveg ástæðulaust að hlífa föngunum við verkum Stockhausens, sem enn er á lífi. Hann lýsti því yfir nýlega, að árásirnar 11. september 2001 hefðu verið “listaverk”, en sú yfirlýsing sýnir í hnotskurn afstöðu jafnt tónlistar- sem myndlistarmanna- elítu samtímans til sjálfrar listarinnar.
Síðan skálin fræga var sett upp hefur í raun ekkert gerst . Allar götur síðan hafa myndlistarmenn, menntaðir í frægustu listaháskólum á Vesturlöndum keppst við að hengja upp sömu þvagskálina með ýmsum tilbrigðum og undir ýmsum nöfnum. Þeir trúa því að “súrrealismi”, sé eitthvað annað en “dadaismi”, sem sé svo eitthvað allt, allt, allt annað en "popplist" eða “konseptlist” Í rauninni er þetta allt sami grautur í sömu skál eða, ef menn vilja, sama þvag í sömu skál. Sami gamli, útvatnaði brandarinn.
En hver verður skoðun framtíðarinnar á svokallaðri “list” samtímans? Hvort mun endast betur, þvagskálar-listin, sem gáfumanna- gengið stendur fyrir. eða sú list, sem fáeinir stunda enn, sem stunduð er af alvöru og af virðingu fyrir listinni?
Ég spái því að spýtnabrakið (“stúka Hitlers”) og öll sú hugsun, sem það er táknrænt fyrir muni hafna á þeim sorphaugum sögunnar sem það á heima og hefur alltaf átt heima. Ólíkt “konseptlistamönnum” samtímans var Duchamp nefnilega frumlegur. Hann var ekki, eins og þeir, að apa eftir öðrum. Þegar hann hengdi upp skálina sína frægu var hann að gera grín að gáfumanna- genginu, lista- og menningarelítunni sem lætur bjóða sér hvað sem er.
Það merkilega er, að þeir skildu ekki djókinn. Þeir gerðu það ekki þá, og þeir gera það ekki enn.